Tứ bất định
Kế tiếp đến tứ bất định [bốn tâm sở có thể thay đổi], như tôi đã đề cập trước đó, lý do tại sao bốn tâm sở này được gọi là ‘có thể thay đổi’ bởi vì, nó có thể chuyển đổi thành những hành động tích cực, bốn tâm sở này có thể chuyển đổi thành những hành động tiêu cực. Một lần nữa, bốn tâm này lại có thể là một tâm sở trung lập, ví dụ, về tâm sở miên, nó phụ thuộc vào ý định tại sao bạn ngủ hoặc động cơ giấc ngủ của bạn. Nếu động cơ giấc ngủ của bạn là tích cực, thì toàn bộ giấc ngủ, nếu bạn ngủ trong năm tiếng hoặc có thể sáu tiếng, cả sáu tiếng trở nên tích cực, bạn tích thiện hoặc bạn tích lũy công đức cho cả sáu tiếng ngủ của bạn nếu bạn có một ý định đúng đắn, đúng đắn, động cơ đúng đắn ngay trước khi bạn ngủ.
Trong khi nếu bạn ngủ với ý định tiêu cực hoặc một động cơ sai lầm hoặc nói một cách đơn giản, khi bạn ngủ nếu bạn nghĩ về điều gì đó tiêu cực, nếu bạn nghĩ về ai đó, có thể làm hại ai đó, hoặc có thể là bất kỳ suy nghĩ sai lầm nào, điều này có thể chuyển đổi toàn bộ giấc ngủ của bạn vào hành động bất thiện, nên nó rất quan trọng. Và trong khi ngủ cũng rất quan trọng tập cho mình thói quen suy nghĩ về điều gì đó tích cực vì điều này cũng có thể giúp ích cho chúng ta trong lúc lâm chung. Nếu bạn rèn luyện cho mình cách nghĩ điều gì đó tích cực ngay trước khi chìm vào giấc ngủ, điều này có thể giúp bạn có một suy nghĩ tích cực ngay trước khi chết.
Trước tiên, hãy để tôi giải thích cho bạn giấc ngủ là gì. Thực ra giấc ngủ không phải là một hành động thể chất, giấc ngủ thực sự là một tâm sở. Bất cứ điều gì bạn nhìn thấy trên màn hình lúc này, đây đều là những tâm sở. Giấc ngủ thực sự là một tâm sở, là một tâm, một trong những tâm thức và nếu bạn hỏi tôi “loại tâm thức đó là gì?”, thì tôi sẽ nói đó là một tâm thức vô minh. Đó là một tâm thức vô minh không biết đối tượng của nó, nó là một tâm thức vô minh không rõ với đối tượng của nó.
Nếu bạn nói “Các chức năng của nó là gì? Nó làm những gì? ”. Giấc ngủ thực sự là một tâm thức vô minh, ngăn chặn năm giác quan nhận thức đối tượng của chính chúng, một tâm sở như vậy được gọi là tâm sở miên. Khi chúng ta chìm vào giấc ngủ, một tâm sở miên thực sự khởi động, vì vậy chức năng của tâm sở đó khi tâm sở đó khởi động, nó sẽ chặn năm thức. Do đó, chức năng của tâm sở miên là ngăn chặn năm thức và giữ chúng ở trạng thái ngủ [không hoạt động]. Đồng thời, bản thân của tâm sở miên, bản chất của giấc ngủ, là một tâm thức vô minh và chức năng là ngăn chặn năm căn thức. Cho nên tâm sở như vậy được gọi là tâm sở miên [giấc ngủ].
Vì vậy, khi một người chìm vào giấc ngủ, điều đầu tiên nó thực hiện, giấc ngủ ngăn chặn nhãn thức, ngăn không cho nhãn thức nhìn thấy đối tượng của nó. Đó là điều đầu tiên mà giấc ngủ làm. Kế đó, điều thứ hai là nhĩ thức, nó ngăn chặn nhĩ thức nghe âm thanh. Sau đó, nó ngăn chặn tỵ thức cảm nhận mùi và nó ngăn chặn thiệt thức và ngăn chặn thân thức. Nó rất tinh tế là bạn có thể không nghe thấy hoặc không nhìn thấy trình tự của điều đó, nhưng đây là cách giấc ngủ diễn ra. Và bằng cách ngăn chặn năm căn thức, nó vẫn khiến bạn ở trong một loại trạng thái vô minh [không biết gì], cho nên bạn không biết những gì đang xảy ra xung quanh, bạn không nhìn thấy, bạn không ngửi, bạn không nghe, bạn không nếm hoặc bạn không cảm nhận được từ cơ thể mình. Do đó tâm sở như vậy được gọi là tâm sở miên [giấc ngủ].
Đối với một người bình thường, giấc ngủ cũng rất quan trọng, nhưng ngủ đúng giấc, giấc ngủ trong thời gian phù hợp là điều quan trọng. Vì vậy, đó là lý do tại sao với ý định tích cực ‘OK, tôi sẽ ngủ để cơ thể có đủ hoặc tất cả các căn thức của tôi, năm căn thức có thể được nghỉ ngơi thích hợp để nó có thể hoạt động một cách khỏe mạnh, để tôi có thể sử dụng điều đó vào việc làm điều gì tích cực, để tôi có thể sống đủ lâu để làm nhiều điều tốt hơn, để tôi có thể sống lâu để có thể thực hành’. Vì vậy, nếu bạn chìm vào giấc ngủ với một ý định như vậy, với một động lực như vậy, thì về cơ bản bạn đang chuyển đổi toàn bộ thời gian của giấc ngủ trở thành tích cực. Nếu bạn đang ngủ trong năm giờ, nghĩa là bạn đã chuyển năm giờ thành tích cực.
Hoặc nếu bạn chìm vào giấc ngủ khi nghĩ rằng “Ồ hắn đã làm điều gì tồi tệ với tôi hoặc cô ấy đã làm điều gì đó xấu với tôi thế này thế kia” thì sẽ tự động kích hoạt một loại ác ý nào đó đối với người đó hoặc bạn đang nghĩ về điều gì tồi tệ về ai đó, nên điều đó thực sự ảnh hưởng đến toàn bộ giấc ngủ và về cơ bản toàn bộ giấc ngủ trở thành một điều gì đó tiêu cực và bạn tích lũy những hành động bất thiện hoặc những hành động tiêu cực không rõ như vậy trong suốt thời gian ngủ. Vì vậy, điều rất quan trọng là có một giấc ngủ tích cực, hoặc dù cho phải chuyển những giấc ngủ này thành tích cực, thì không nhất thiết có nghĩa là bạn phải nghĩ rằng “Tôi sẽ ngủ vì điều này và điều kia, tôi sẽ ngăn chặn năm căn thức của tôi vì điều này và điều kia”, bạn không cần phải nghĩ như thế, bạn thậm chí có thể nghĩ đến lòng từ bi, bạn thậm chí có thể nghĩ đến tâm bồ đề. Và khi bạn nghĩ đến lòng từ bi, tâm bồ đề, bạn cũng có thể thức dậy trong trạng thái tinh thần rất tích cực.
Tâm này giúp người ta có một giấc ngủ êm đềm, an lạc và vì vậy nó cũng là một trong những cách rất hiệu quả để rèn luyện bản thân với tâm bồ đề hay lòng từ bi để ngay cả khi chúng ta qua đời, nó cũng có thể giúp chúng ta nghĩ đến việc thực hành quan trọng như vậy, như thực hành tình yêu thương, lòng từ bi, hoặc tâm bồ đề khi chúng ta chết. Vì vậy, trong cùng một trình tự chính xác giống như cách chúng ta chìm vào giấc ngủ, chúng ta cũng chết theo cùng một cách. Như tôi đã nói, khi giấc ngủ ngăn chặn nhãn thức và nhĩ, tỵ, thiệt và thân thức giống hệt như cách thức mà năm căn thức này không còn tồn tại. Chính xác là theo cùng một trình tự khi chúng ta chết, thức đầu tiên tan rã là nhãn thức, sau đó từ từ là nhĩ thức, rồi đến tỵ, thiệt và thân thức. Vì vậy, cách nó tan rã hoặc cách nó bị ngăn chặn hoàn toàn giống nhau.
Vì vậy, nếu bạn tự rèn luyện, khi bạn không còn nhìn thấy nữa, bạn vẫn có thể suy nghĩ. Vì vậy, trong một khoảng thời gian như vậy, nếu bạn tự rèn luyện cho mình cách nghĩ rằng có thể là bất cứ điều gì, có thể sẽ làm “OK, tôi sẽ làm điều gì tích cực, khi tôi thức dậy, tôi sẽ làm điều này điều kia” hoặc có thể nghĩ về tình yêu thương hay lòng từ bi, sự khinh an hay bất phóng dật về điều gì đó, hoặc có thể bạn chỉ nhớ đến lòng từ của Đức Phật hay lòng từ của những vị Đạo sư vĩ đại trong quá khứ, bạn nhớ đến lòng tốt của cha mẹ bạn, bạn có thể nhớ bất cứ bạn đã làm một điều gì, ý tôi là, bất kỳ điều tích cực nào mà bạn đã làm trong cuộc đời của mình “Ồ, tôi đã có vinh dự được làm điều này và điều kia trong đời, tôi đã có thể làm điều gì đó cho người hàng xóm của mình, tôi đã có thể làm điều gì đó cho môi trường để có thể giúp đỡ những người khác ”.
Vì vậy, bạn có thể nghĩ đến bất kỳ hành động tích cực nào mà bạn đã làm trong ngày đó, trong tháng đó, trong năm đó, trong cả cuộc đời. Cho nên đây là những điều mà một người có thể làm, và điều có thể thực sự hiệu quả, và đây là cách người ta có thể chuyển đổi giấc ngủ, toàn bộ giấc ngủ thành tích cực. Khi bạn có một suy nghĩ tích cực ngay trước khi ngủ, thì rất có thể bạn cũng có thể có một số giấc mơ tích cực.
Và ngoài ra, tâm sở hối [hối lỗi], tâm sở tầm [điều tra, nghiên cứu], tâm sở tứ [phân tích]. Như tôi đã nói trước đó, tâm sở tầm, nếu bạn đang thực hiện nghiên cứu này với một động cơ tốt để giúp điều gì tích cực, nghiên cứu để phục vụ người khác, thì những điều này cũng tích cực. Tâm sở tứ cũng luôn rất tốt nếu bạn cảm thấy hối tiếc hoặc nếu bạn hối tiếc, như tôi đã đề cập trước đó, nếu bạn hối tiếc về điều gì mà bạn đã làm và là điều tiêu cực, thì nó sẽ trở thành điều tích cực. Tâm tầm và tâm tứ lại cũng tương tự nhau, nếu bạn phân tích về điều gì tích cực thì nó trở thành tích cực, nếu bạn phân tích về vô thường, nếu bạn phân tích về tính không, nếu bạn phân tích bạn có thể làm như thế nào tốt hơn, nếu bạn phân tích hành động của chính mình với ý định cải thiện bản thân, thì đây là tất cả những cảm xúc mà bạn có thể chuyển đổi thành tích cực nếu bạn biết cách làm, bởi vì điều này có thể được thay đổi thành tích cực hoặc tiêu cực nên những tâm này được gọi là các tâm sở bất định [có thể thay đổi].
Vì vậy, đây là 51 tâm sở. Và đối với buổi học tiếp theo, chỉ là sự ôn lại, chúng ta sẽ làm qua những câu hỏi kiểm tra đó, và sau đó chúng ta có thể có thêm một chút hoạt động mà chúng ta sẽ đi qua và cũng sẽ giúp chúng ta nhớ lại các buổi học trước. Bây giờ chúng ta chỉ còn lại hai buổi nữa, buổi tiếp theo chúng ta sẽ đi qua kiểm tra và buổi kế tiếp sẽ nói về cách bạn có thể áp dụng những buổi học đó, có thể hữu ích như thế nào trong buổi học cuối.
Trong tứ bất định [bốn tâm sở có thể thay đổi được], tâm hối, trong tiếng Tây Tạng, đó là /gyod pa/, / gyod pa/ giống như cảm thấy hối hận hoặc cảm thấy hối tiếc và, dĩ nhiên, cảm thấy ăn năn. Vì vậy, như tôi đã đề cập, điều đó cũng rất quan trọng, nói chung khi người ta làm điều gì đó sai, một trong những điều ngăn họ cảm giác có lỗi, một trong những điều ngăn người ta nói lời xin lỗi với ai đó nếu điều đó làm tổn thương ai đó hoặc cảm thấy hối hận, là bản ngã.
Đôi khi người ta nghĩ rằng họ biết rằng họ đã làm điều gì đó sai trái, nhưng họ lại cố chấp, và lý do khiến họ cố chấp điều đó là vì cái tôi. Do đó, bản ngã là loại tâm ngăn họ nói lời xin lỗi hoặc có sự hối hận hoặc làm điều này và điều kia. Và theo quan điểm của Đạo Phật, tâm đó rất quan trọng để cảm thấy có lỗi hoặc cảm thấy hối hận, đó là một trong những cách để tịnh hóa hành động tiêu cực quá khứ. Và nếu bạn đã làm điều gì đó xấu trong quá khứ, có thể là trong kiếp này hoặc kiếp trước, thì lý do duy nhất để rửa sạch đi nghiệp đó, ác nghiệp đó, giả sử nếu bạn đã làm điều gì sai trái trong kiếp này hay kiếp trước, thì nó vẫn còn là một loại hạt giống trong dòng tương tục của tâm chúng ta, khi nhân duyên khởi lên, nó kích hoạt và sau đó chúng ta đau khổ.
